De Duitse keizer Wilhelm II vluchtte aan het eind van de Eerste Wereldoorlog naar het Nederlandse Huis Doorn. Daar hoopte hij tot zijn dood op terugkeer op de troon. Hoe zag zijn leven eruit? Van Duitse adelaar tot Doornse huismus.
DoorArita Jol
Via het Poortgebouw betreed je het landgoed en zie je voorbij het gazon Huis Doorn liggen. De karakteristieke buste van Wilhelm II (1859-1941) met strenge blik, grote snor en helm, wacht de bezoeker op.
Het huis is – voor keizerlijke begrippen – bescheiden van omvang. Toch begrijp je meteen waarom de voormalig keizer viel voor het landgoed: hier kon hij de tijd stilzetten.
Nederland als enige optie
Wilhelm II kwam in Nederland terecht nadat het Duitse volk in november 1918 de republiek had uitgeroepen. Wilhelm werd afgezet en zou zijn geliefde Duitsland nooit meer terugzien. Waar kon de ex-keizer heen? De Geallieerde landen beschouwden hem als oorlogsmisdadiger, Nederland was de enige optie.
De regering accepteerde de hooggeplaatste asielzoeker met tegenzin: hij was een complicerende factor in hun neutraliteitspolitiek. Vandaar dat beide partijen beandrukten dat de familieband van de keizer met de Oranjes de voornaamste reden was om hem toe te laten. Desondanks heeft koningin Wilhelmina (1880-1962) altijd geweigerd Wilhelm te ontmoeten.
Huis Doorn in 1925, toen Wilhelm II op het landgoed woonde. (foto:Bundesarchiv)
Een nieuw huis en een nieuwe keizerin
Het classististische landhuis kostte Wilhelm 500 duizend gulden (circa 227 duizend euro). De ex- keizer liet er elektriciteit en centrale verwarming aanleggen en betrok het landhuis samen met zijn vrouw Auguste Viktoria (1858-1921). Na haar overlijden hertrouwde Wilhelm in 1922 met prinses Hermine van Reuss (1887-1947). Wilhelm stond erop dat zij keizerin genoemd werd, ook al is zij dat feitelijk nooit geweest.
Het huisraad voor het nieuwe onderkomen werd aangevoerd vanuit de voormalige keizerlijke paleizen in Berlijn en Potsdam. In totaal 59 treinwagons met kostbare meubels en een enorme collectie serviesgoed. Zoals het in de Koninklijke porseleinfabriek vervaardigde Neuosier servies, een omvangrijke collectie tafelzilver – zoveel dat het huis zelfs een zilverpoetskamer had – en glaswerk met het monogram van Wilhelm’s idool, Frederik de Grote (1712-1786).
Vervlogen droom
Alles is nog steeds te bezichtigen in de eetzaal van Huis Doorn. Daar staat ook een protserig zilveren Vikingschip, een geschenk voor Wilhelm bij zijn 25-jarige jubileum als keizer. Het staat symbool voor het schip van de staat´, dat korte tijd later onder zijn leiding ernstig schipbreuk zou lijden.
Maar Huis Doorn is niet alleen een met grandeur ingericht kasteel. Meer dan de groots gedekte tafel verhogen juist de sleetse plekken in de gobelins en fauteuils de sfeer. Hier is gewoond, je voelt de aanwezigheid van de keizer, zijn idolen en zijn frustraties.
Hier vervloog zijn droom van een triomfantelijke terugkeer naar Duitsland. De adelaar werd huismus.
De eetkamer van Huis Doorn zoals deze was in de tijd van Wilhelm II. Achterin zie je het zilveren Vikingschip, een geschenk voor Wilhelm bij zijn 25-jarige jubileum als keizer. (foto: Wikimedia)
Een keizerlijke dag
De gevluchte keizer leidde in Doorn een huiselijk en weinig avontuurlijk leven. Elke ochtend hield hij een Godsdienstoefening, waarbij hij zijn gasten en het personeel voorlas uit de Bijbel. De Kaiser was vaak in de tuin, legde een rosarium aan en wijdde vele uren aan zijn grote obsessie: houthakken.
Alle frustraties van een gevallen keizer leefde hij uit op de bomen rond het huis. Gelukkig zorgde Wilhelm ook voor nieuwe aanplant. Keizerlijke houtblokken die niet nodig waren voor de open haard, werden weggegeven als gesigneerde souvenirs. Ook deelde de Hervormde Gemeente van Doorn jaarlijks zakken keizerlijk brandhout uit aan behoeftige kerkgangers.
Hoewel hij zelf geen enkele politieke rol meer speelde, bleef de Kaiser het nieuws uit Duitsland op de voet volgen. Gezeten op zijn bijzondere zadelstoel noteerde hij zijn inzichten en besprak die in de rookkamer met zijn gasten. Of zij daar op zaten te wachten, vroeg hij zich niet af. Zijn schoondochter verzuchtte eens na zo’n bijeenkomst:
“Is het de keizer dan niet duidelijk dat hij helemaal heeft afgedaan?”
Wilhelm II met zijn vrouw Hermine en dochter in Doorn, maart 1931.
Forel en hazenbloed
Ondanks de imposante eetzaal in Huis Doorn waren de maaltijden sober. De menukaart vermeldde zelden meer dan drie gangen. Wilhelm en zijn gasten nuttigden eenvoudige gerechten zoals forel uit de hofvijver. Omdat hij sinds zijn geboorte zijn linkerarm niet kon gebruiken, was er voor de keizer speciaal bestek, de Kaisergabel.
Tijdens Wilhelms jeugd werd zijn linkerarm regelmatig in vers hazenbloed gedompeld, een methode die zijn oma, koningin Victoria van Engeland (1819-1901), Middeleeuws noemde. Alle moeite ten spijt bleef Wilhelms linkerarm krachteloos. Zijn rechterarm werd echter oersterk, Wilhelms ferme handdruk was berucht. Houthakken deed de Kaiser dus ook met één arm, een prestatie van formaat.
Na het diner werd er gesproken over politiek. Vooral over het Bolsjewisme kon Wilhelm zich uren opwinden. De Bolsjewieken hadden Wilhelm verdreven en zijn neef Nicolaas II (1868-1918), de Russische tsaar, vermoord.
Daarnaast zette de voormalig keizer in Doorn een eigen wetenschappelijk genootschap op, de Doorner Arbeits-Gemeinschaft. Er waren voordrachten en men debatteerde dagenlang over de herkomst van symbolen, zoals de swastika (hakenkruis), over cultuur en over archeologie.
De rookkamer van Wilhelm II in Huis Doorn.
Verraad
Of Wilhelm nu wel of niet nazisympathieën had, is nog steeds onderwerp van discussie. Na een bezoek van Hermann Göring (1893-1946) riep Wilhelm woedend dat de stoel waarop de man had gezeten verbrand moest worden. Uit afkeer van de nazi’s? Of juist uit frustratie omdat de nazi’s hem niet als keizer wilden?
Feit is dat Wilhelm in juni 1940 Hitler feliciteerde met de capitulatie van Frankrijk. In Nederland werd dit telegram gezien als verraad, een mes in de rug voor het land dat hem al jarenlang asiel verleende. Het zou later de aanleiding worden om Huis Doorn te confisqueren.
Dood van de keizer
Maar de keizer hoefde zich na de oorlog niet meer te verantwoorden, hij overleed in 1941. De ex-keizer wilde geen nazipropaganda bij zijn uitvaart. Toch stuurde Hitler een manshoge krans met de swastika’s waar Wilhelm zo graag over debatteerde. Rijkscommissaris Seyss-Inquart (1892-1946) bracht tijdens de uitvaart de Hitlergroet.
Veel Doornse dorpsgenoten bewezen hun beroemde buurman de laatste eer – ondanks de oorlog. Wilhelms laatste rustplaats werd het mausoleum in zijn geliefde tuin.
Voorlopig dan, Wilhelm heeft bepaald dat zijn lichaam moet worden verplaatst als de monarchie in Duitsland wordt hersteld. Maar die kans is erg klein, de Duitse monarchisten zijn niet meer dan een splinterpartij. Maar Wilhelm bleef tot over zijn graf hopen op terugkeer.
Verder kijken en lezen
- Dossier Kastelen in Nederland op GeschiedenisBeleven.nl
- De website van Huis Doorn bevat naast bezoekersinformatie ook veel achtergrondinformatie en foto’s.
- Sinds kort is het mogelijk een virtuele rondleiding te maken in diverse kamers van Huis Doorn.
- Boek: Alan Judd,De laatste kus van de keizer(2009).
- Boek: Perry Pierik,De verlaten monarch(1999).
- Boek: J.H.J. Andriessen,Keizer Wilhelm II, mythe en werkelijkheid(2007).
- Dedagboekfragmentenvan Wilhelm’s vlucht.
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Arita Jol, eindredactie: Bas de Rue, beeldredactie: Kim Vlietman, foto’s: wikimedia en de beeldbank van Huis Doorn
